Lezing Mathijs Bouman: investeer tijdens de ‘vette jaren’

Op uitnodiging van Advisie sprak econoom en journalist Mathijs Bouman (RTL Z, Financieel Dagblad, Nieuwsuur) op de CFO-bijeenkomst tijdens AdVIP over de staat van de Nederlandse economie. Wat betekent ondernemerschap na een economische crisis en hoe kan het MKB groei realiseren in een periode van hoogconjunctuur?

Vanuit de Stijlkamer in Het Muntgebouw te Utrecht deelt Bouman met de bijeengekomen financiële professionals dat het zijn persoonlijke missie is om iedereen te vertellen dat we momenteel in een periode van ‘Vette Jaren’ zitten. De huidige economische ontwikkelingen illustreert hij  aan de hand van historische schilderijen uit het Rijksmuseum met verwijzingen naar Nederland in de Gouden Eeuw. De ‘herstelfase’ die volgde op de crisis duurde weliswaar lang, maar zijn we inmiddels allang gepasseerd.

Hoogconjunctuur: hoe goed gaat het eigenlijk?

De Nederlandse economie vertoont al zestien kwartalen op rij geen krimp meer. Helaas wordt dat door de meeste mensen niet zo ervaren en eigenlijk is dat gewoon een paar jaar te laat. De overheid, politici en het bedrijfsleven hebben  op de rem gestaan, maar ook media en consumenten hebben volgens Bouman ‘een liefdesrelatie met slecht nieuws’ gekregen. Ondanks goede en hoopgevende cijfers van het Sociaal Cultureel Planbureau of het Centraal Bureau voor de Statistiek… niemand heeft er écht vertrouwen in. Tegenstrijdig genoeg blijken we stiekem toch ook best een gelukkig en tevreden volkje te zijn.

Terughoudendheid bedrijfsleven ondanks groei

De wonden van de crisis zitten blijkbaar diep en veroorzaken zelfs in deze hoogconjunctuur (stijgende huizenprijzen, inflatie en historisch lage werkloosheid) nog steeds angst en terughoudendheid bij ondernemers. Dat blijkt uit de investeringen: de groei blijft achter en lijkt in 2019 zelfs een beetje te dalen, ondanks lage rentes. Daarbij wordt terecht opgemerkt dat risicomijdende banken en geldschieters hier ook mede debet aan zijn. Kredietverlening groeit elk jaar op Europees niveau, maar in Nederland laat deze nog steeds krimp zien. Ook de lonen blijven steevast achter en de overspannen arbeidsmarkt laat maar geen stijging zien in welke sector dan ook: een typisch Nederlands verschijnsel waar schaarste op de arbeidsmarkt nooit leidt tot variatie in lonen. Of dit nu ligt aan de kredietverleners of het MKB zelf, dat blijft een moeilijk vraagstuk.

Vier jaar groei: wanneer komt de volgende klap?

Historisch gezien is het vrij zeldzaam dat we al 4 jaar op rij in een periode van groei zitten. Terugkijkend op de laatste 50 jaar zitten we wel in een periode van langdurige groei, maar de groei zelf is niet heel sterk. Wat dat betreft waren de jaren 1994-2001 en 2003-2008 langduriger en krachtiger. De vrees voor een spoedige terugval is dan ook terecht.

Het wonder van de huidige hoogconjunctuur is feitelijk dan ook eentje van geringe groei, die in Nederland gepaard gaat met een razendsnelle daling van de werkloosheid: van 7,9% naar 3,9% in amper 5 jaar tijd. Die 3,9% is zelfs lager dan de zogenaamde ‘natuurlijke werkloosheid’: er waren nog nooit zoveel banen (10,5 miljoen) en werkenden (9,3 miljoen) op een totaal van 235.000 vacatures, vrijwel hetzelfde peil als in 2007.

Kansen voor bedrijven die willen groeien

De OESO waarschuwt al dat bedrijven met groeiambitie vast zullen lopen op deze cijfers. Dat betekent dat bedrijven het heft in eigen hand moeten nemen om hun groeidoelstellingen te realiseren. Personeelstekorten in een arbeidsmarkt die overspannen dreigt te raken zitten vooral in de financiële diensten, bouw en informatietechnologie (ICT).

De aandacht van het bedrijfsleven richt zich dan ook vooral op zélf mensen opleiden i.s.m. het onderwijs, parttimers activeren en stimuleren om meer te gaan werken, hogere lonen en prestatiebeloning (‘werken moet lonen’), meer internationale mobiliteit en verder investeren in automatisering en robotisering.

Productiviteit moet weer gaan stijgen

De aanname is dat optimalisatie van bedrijfsprocessen door automatisering leidt tot hogere arbeidsproductiviteit. Nederland is goed in op de kleintjes letten en ‘quick wins’, maar al met al zien we dit effect niet terug in de cijfers. Ook de aanhoudend lage rentes zeggen iets over de ‘return of capital’: er zijn blijkbaar lage verwachtingen wat betreft innovatie en productiegroei en dat weerspiegelt zich in deze lage rentes. Automatisering gaat sneller dan robotisering, maar ook de effecten daarvan lopen achter, zeker ten opzichte van andere landen. Alleen in de voedingsindustrie zit er groei.

Digitalisering in het MKB: Nederland is defensief

Terwijl in andere geïndustrialiseerde landen als de Verenigde Staten digitalisering leidt tot daadwerkelijke innovatie en creëren van nieuwe markten, is de focus in Nederland vooral defensief: kostenreductie, automatiseren van handmatige processen en verhoging van de productiviteit. Digitaliseren als instrument voor ‘new business’ is geen eerste prioriteit. 

Investeer zolang de hoogconjunctuur aanhoudt

Bouman sluit zijn betoog af met hoop en een advies: stop met die terughoudendheid en investeer nu. Na zestien kwartalen groei op rij, kunnen de ‘vette jaren’ ook elk moment weer voorbij zijn.